Welke gevaarlijke muggen zijn er in Europa?

Laten we klein beginnen.

In Nederland komen dertig soorten steekmuggen voor. Enkele voorbeelden daarvan zijn de klassieke steekmug (de muskiet), de langpootmug, de motmug en de dansmug. Steekmuggen zuigen bloed. Ze hebben hun naam te danken aan het feit dat vrouwtjes bloed zuigen, wat ze nodig hebben voor de rijping van hun eieren. Ze behoren tot de Culicidae en komen over bijna de hele wereld voor. Sommigen pikken daarbij ziektekiemen op om die bij volgende steken over te kunnen brengen. Maar omdat we sinds de jaren zestig geen malaria meer hebben in Nederland, kwamen er tot voor kort geen ziekten meer voor die binnen Nederland worden overgebracht door muggen.

Maar tijden veranderen. We zijn allemaal meer gaan reizen en ons leven is globaler geworden. De exotische muggen, die we tot 10 jaar geleden nauwelijks zagen, doen mee aan deze beweging. We moeten daarom ruimer denken. We focussen ons in dit verhaal daarom ook niet op één land, maar op verschillende landen in Europa en daarbuiten.
Steeds vaker bereikt ons het nieuws dat er andere, nieuwe exotische muggen zijn gesignaleerd. We lezen alarmerende berichten uit Spanje, Italië, Zwitserland en delen van Zuid-Duitsland. Sommigen spreken zelfs al over de Aziatische tijgermug als ‘ingeburgerde gast’.

Tiger mosquito in Europe

bron: https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/aedes-albopictus-current-known-distribution-january-2019

Hoe komt dit?

In eerste instantie komen de exotische muggen Europa binnen via het internationale transport. Als deze ‘vreemde’ muggen zich vervolgens vestigen in ons klimaat, spreken we van invasieve exotische muggen. Een voorbeeld hiervan is de Aziatische bosmug, die meereist op de handel van tweedehands autobanden en Lucky-Bamboo planten. Een ander voorbeeld is een gevaarlijker soort, de Tijgermug. Daarvan was tot een tijdje geleden de kans dat deze knokkelkoorts of zikakoorts kon overbrengen te verwaarlozen. Maar ook dat verandert.

Vorig jaar kwamen op een Europees congres over infectieziekten (ECCMID) maar liefst 13.500 artsen uit 127 landen samen om te praten over de consequenties van de klimaatverandering op de komst van exotische muggen. Doordat we steeds langere periodes met warm weer hebben, minder koude winters en grotere hoeveelheid regen, is het Middellandse Zeegebied inmiddels bepaalde delen van het jaar een tropische regio aan het worden. De exotische muggen gedijen goed in dit klimaat en daarmee zijn ziektes als dengue (knokkelkoorts) of hersenontsteking een steeds meer voorkomend geval. Zoals bijvoorbeeld het Portugese eiland Madeira in 2012 geteisterd werd door de gele koorts-mug. Of Griekenland, dat in datzelfde jaar getroffen werd door een Malaria uitbraak.

Sinds 2018 vormt ook het Westnijlvirus, overgebracht door muggen, een gevaar voor de Zuid (oost-) Europese landen. Dit gevaarlijke virus wordt verspreid door doodgewone steekmuggen, die we overal in Nederland en de rest van Europa hebben . Oorspronkelijk komt het virus uit, maar het heeft zich de laatste tientallen jaren verspreid over grote delen van de wereld. Naast dat het Westnijlvirus veel voorkomt in Italië en Oost-Europa, heeft het zich inmiddels ook gemanifesteerd in Nederland en andere West-Europese landen.

bron: https://www.ecdc.europa.eu/

Van de mensen die Westnijlkoorts hebben, veroorzaakt door dit virus, heeft 80% weinig klachten. 20% kampt met milde symptomen als koorts, hoofdpijn en spierpijn. Een klein deel kan echter een ernstige ziekte krijgen zoals encefalitis of meningitis (hersenvliesontsteking). Daarbij is de kans op overlijden 4 tot 14%. Bij oudere mensen kan dit oplopen naar 29%.

Hoe raak je besmet?

Mensen raken besmet via geïnfecteerde muggen. Muggen raken op hun beurt geïnfecteerd, omdat zij zich voeden op besmette vogels. Daarna kunnen de muggen het virus verspreiden naar andere vogels en soms ook naar mensen of andere zoogdieren. Het is niet natuurlijk dat het virus van mens tot mens wordt overgebracht. Maar in het geval van bloed- of orgaantransplantatie kan hier wel sprake van zijn.

bron: https://www.msmosquito.org/west-nile-virus

Onlangs kwam het nieuwsbericht dat in het Spaanse Andalusië vier oudere mensen overleden zijn aan het Westnijlvirus en tien mensen in het ziekenhuis zijn opgenomen met deze ziekte. De regionale regering van Andalusië heeft om die reden diverse moerasgebieden besproeid met pesticide om de verspreiding van deze geïnfecteerde muggen tegen te gaan. Maar vooral hebben ze de lokale bevolking dringend verzocht klamboes en horren te gebruiken om zich te beschermen tegen dit virus.

Andalusië is een gebied waar mensen van over de hele wereld graag op vakantie gaan. Het is er erg mooi, warm en de mensen zijn er gastvrij. Maar door de klimaatverandering wordt het er vochtiger en dus is het gevaar voor deze muggen groter geworden. Daarnaast nemen wij -mensen- op onze beurt het virus weer mee naar ons eigen land. Met andere woorden, waakzaamheid behoeft niet alleen meer in de tropen, maar helaas ook in Europa.

Een ander voorbeeld van een gevaarlijke mug die we al langer kennen, is de malariamug. Het woord malaria stamt uit het Latijnse ‘mala aria’, wat betekent ‘slechte lucht’. Deze slechte lucht refereert aan de sterke geur die we kunnen ruiken bij moerassen. De malaria die sinds jaren de mensheid in Afrika teistert, is oorspronkelijk geëvolueerd uit een malariavariant die voorkomt bij gorilla’s. De mug bestaat al miljoenen jaren. En nog altijd sterven er miljoenen mensen aan het virus. Mensen die besmet worden met malaria, hebben symptomen als koortsaanvallen, die zo erg kunnen worden, dat ze eraan overlijden. Het is in Afrika één van de grootste vijanden van de bevolking. Ook de jeugd en grote percentages zwangere vrouwen overleven de ziekte niet. Daarmee zorgt het virus in grote delen van Afrika nog altijd voor zware economische gevolgen.

bron: Mayo Foundation for Medical Education and research (https://www.mayoclinic.org/)

In het geval van de malariamug speelt de klimaatverandering een minder grote rol. Door de globalisering daarentegen stijgt de kans op een meereizende parasiet heel hard. Daarnaast is de malariamug niet enkel een exotische soort. Al lang geleden waren er malariamuggen te vinden in Noord-Europa. En bijvoorbeeld in de Verenigde Staten waren er in 2014 duizend mensen besmet met malaria. In principe wordt het virus het meest bestreden met medicijnen. Maar ook hiervoor geldt dat serieuze bescherming als bedekkende kleding en muskietennetten absoluut noodzakelijk zijn.

Een team van Wageningen University and research werkte samen met TU Delft aan nieuwe muggenvallen in de strijd tegen malaria, de zogenaamde M-Tego. De val verspreidt warmte waar de muggen door aangetrokken worden en daarmee de val worden ingezogen. Ze zijn realistisch in hun onderzoek: “Het zal malaria niet de wereld uit helpen, maar het kan wel degelijk bijdragen aan een vermindering”.

Zoals we al eerder spraken over de Aziatische tijgermug als ‘ingeburgerde gast’ is ook deze mug een variant waarmee we in Europa steeds meer rekening moeten houden. De mug komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië. De mug steekt voornamelijk overdag en deze steken kunnen als pijnlijk worden ervaren. Deze muggen verspreiden een virusinfectie met de naam dengue, ook wel knokkelkoorts genoemd. Ze kunnen ook het zikavirus overdragen, maar daarvan is de kans kleiner. Dengue begint met acht tot tien dagen koorts, hoofdpijn en vaak ook spierpijn. Na drie tot vier weken is er een mogelijkheid tot vlekkerige huiduitslag. Bij koorts in tropische landen moet je altijd medisch advies inschakelen. Er bestaan geen vaccinaties of medicijnen tegen dit virus. Om die reden is het hierin dus ook van groot belang dat je je altijd goed beschermt met bedekkende kleding en een klamboe.

bron: https://bambulah-com.devmaatwerkonline.nl/collection/kasih/

Vooral reizigers naar Laos, Cambodja, Thailand, Vietnam of de Filipijnen moeten waakzaam zijn voor de tijgermug. De verspreiding gaat erg snel in het regenseizoen. Sinds 2011 is dengue weer zeer actief en heeft de Filipijnen het tot een epidemie uitgeroepen. De toename van het aantal patiënten zorgde er ook voor dat er in sommige landen een tekort ontstond aan bloed, dat nodig is voor de behandeling van deze ziekte.

Maar ook als je niet afreist naar Azië, komt de Aziatische tijgermug nu dus voor in Europa. Deskundigen zijn het er nog niet over eens hoe groot het risico voor de volksgezondheid daarvan is. De mug is vooral gezien in Zuid-Europa, in Noord-Europa veel minder. Er was bijvoorbeeld in Nederland in 2010 een geval bij een bedrijf in Weert, toen waren er 10 muggen gesignaleerd. Daarvan zeggen sommigen dat dat onschuldig is, anderen zien dat als alarmerend. Zo spreekt bijvoorbeeld entomoloog Bart Knols, verbonden aan de Radboud Universiteit over het feit dat we gewoonweg te weinig weten over de exotische muggen, waardoor we enkel reactief kunnen handelen. Zijn boodschap: “Als je niet weet wie je vijand is en wat hij kan verspreiden, moet je hem buiten houden. Rigoureus.” liegt er niet om.

De tijgermug landde in 1990 in Genua en vanaf dat moment heeft hij zijn leefgebied behoorlijk uitgebreid. Ze leggen eitjes in stilstaand water, zoals een bloempot, een regenton, een dakgoot of waterplasjes langs de weg. Er wordt aangeraden daar alert op te blijven en ook onmiddellijk te signaleren als je een tijgermug hebt gezien. Wat je kunt doen om jezelf tegen deze mug te beschermen, behalve het dragen van bedekkende kleding of slapen onder een muskietennet, is plekken vermijden waar de mug is aangetroffen in de actieve periode: van zonsopgang tot zonsondergang. Daarnaast kun je muggen-werende middelen gebruiken, zoals Deet.

7 manieren om muggenbeten te voorkomen

bron: https://www.onemedical.com/blog/live-well/7-ways-to-prevent-mosquito-bites

Maar toch ook in dit geval zijn de grootschalige internationale handel en de klimatologische verandering aanleiding voor de vestiging van deze mug in Europa op langere termijn. In de internationale handel staan autobanden op nummer één als grootste vervoerder van de exotische mug.

Sommige muggen kiezen een specifiekere plek in Europa om te blijven. Bijvoorbeeld de gele koorts mug, die voorkomt in Afrika, Zuid-Amerika, Azië en sommige delen van Australië, heeft zich alleen gevestigd op het Portugese eiland Madeira en in een regio van Noordoost-Turkije. De klachten van het gelekoortsvirus die deze mug meebrengt, zijn erg verschillend. Van milde griep tot hoge koorts met bloedingen. Mensen die afreizen naar Zuid-Amerika moeten vooral erg voorzichtig zijn in het Amazone-gebied. Hier is de mug het meest actief. Je kunt je laten inenten tegen gele koorts, maar neem daarnaast ook altijd alle voorzorgsmaatregelen als goede kleding, een geïmpregneerd net en anti-muggen middelen.

De vraag rijst natuurlijk wat te doen tegen al deze muggen? Want toch ook de meest ‘ordinaire’ mug, namelijk de steekmug, waar we dit verhaal mee begonnen, kan door de klimaatverandering in heel Europa de overbrenger van het Westnijlvirus worden. Of de uitzonderlijkere gevallen: een Australische reiziger die na een muggenbeet op Bali zijn geheugen verloor.

Het is zeker niet het vrolijkste nieuws. Maar toch ook niet iets waarvan we nu in paniek moeten raken. Zoals de wereld in verandering is, op technologisch, klimatologisch en sociaal niveau, zo beweegt de natuur zich uiteraard met ons mee. In die zin vormt bijvoorbeeld de Corona epidemie waar we op dit moment mee leven, ook tot een grotere bewustwording van de kwetsbaarheid van de mens. Dat is ook een positieve ontwikkeling volgens sommigen, dat we moeten toegeven aan het idee dat we niet altijd de sterksten zijn. Zo is het ook met de bestrijding van de mug. Het is het tegenovergestelde Calimero effect: Ik is groot en jij is klein en dat is niet eerlijk. Soms wint de kleinste.

In die zin is het erg belangrijk om je altijd goed te laten voorlichten als je op reis gaat, ook binnen je eigen land. Neem geen risico’s door in de schemering onbedekt naar buiten te gaan en houd goed in de gaten als je gestoken bent of je geen klachten hebt.

De voorspellingen zijn dat er in de komende jaren steeds minder klimaatverschillen zullen zijn tussen tropische en oorspronkelijk niet-tropische gebieden. Ook verandert het verschil tussen stad en platteland. Er zullen ook in de steden grotere concentraties van muggen te vinden zijn. Ze worden namelijk ook steeds resistenter tegen al onze werende middeltjes.

Wetenschappers pleiten ervoor dat in de nabije toekomst de overheidsinstanties meer moeten doen aan het in kaart brengen van leefgebieden van muggen en moeten waarschuwen voor de gevaren. Ze werken aan de opzet van een waarschuwingssysteem. Dat combineert data over het voorkomen van ziektes met data over klimaat en sociaal-economische data. Ze hopen op die manier beter te kunnen anticiperen op de risico’s van uitbraken.
Het is interessant om je te realiseren dat zoiets kleins als een mug symbool kan staan voor zulke grote vraagstukken in onze wereld. Moeten we minder reizen? Moeten we niet bewuster omgaan met de opwarming van de aarde? Moeten we ons niet nu al preventief wapenen in plaats van wachten tot het kwaad is geschied?
Er is natuurlijk niet één antwoord op deze vragen. We kunnen misschien alleen maar zeggen: laten we proberen samen ons gezonde verstand te gebruiken en onszelf en onze naasten ten alle tijde zo goed mogelijk beschermen.

Vooral nu.
Bambulah.

Bronvermelding: Ministerie van Verkeer en Rijkswaterstaat, RIVM, Trouw, Wageningen University&Research, IRP, Care Plus, Telegraaf, NVWA, De Morgen, GreenMe.